مهریه تعهدی است که در ضمن عقد نکاح برعهده ی زوج قرار می گیرد و زوجه حق دارد هر زمان که مایل باشد آن را مطالبه کند. در سالهای اخیر با توجه به تغییر شرایط اقتصادی جامعه و همچنین تعیین مبالغ هنگفتی بابت مهریه که موجب افزایش سرسام آور بدهکاران مهریه شد، مسئولان دستگاه های قضایی بر آن شدند که پرداخت مهریه را از حالت عندالمطالبه( هر زمان که مطالبه شود، باید پرداخت گردد) به حالت عندالاستطاعه ( در صورت داشتن تمکن مالی باید پرداخت شود) درآورند. با این تغییر، مهریه تا سقف 110 سکه ی بهار آزادی عندالمطالبه بوده و اگر زوج از پرداخت آن امتناع کند ممکن است به مجازات حبس محکوم شود؛ و در مقابل بیش از این میزان مهریه عندالاستطاعه در نظر گرفته شده و زوجه باید توانایی مالی زوج را برای پرداخت مهریه اثبات نماید.
راه های قانونی مطالبه ی مهریه چیست؟
با اینکه مهریه حق زوجه بوده و هر زمان که مایل باشد می تواند آن را مطالبه کند، بطور معمول مطالبه ی مهریه تنها زمانی مطرح می گردد که میان زوجین اختلافاتی وجود داشته و قصد متارکه و طلاق دارند. در این برهه زوجه برای درخواست مهریه خود می تواند از دو شیوه اقدام نماید:
الف) درخواست اجرائیه از اجرای ثبت اسناد و املاک
زوجه برای مطالبه ی مهریه خود می بایست اموال زوج را معرفی کرده و خواستار توقیف آنها بابت مهریه شود. در شیوه ی مطالبه ی مهریه از طریق اجرای ثبت زوجه ابتدا می بایست به دفتر ازدواجی که عقد نکاح آنها در آنجا ثبت شده مراجعه کرده و درخواست مطالبه ی مهریه را تحویل سردفتر دهد. سردفتر پس از تکمیل مدارک ، این درخواست را به اجرای ثبت فرستاده و پس از صدور اجرائیه، مراتب را به زوج ابلاغ و وی را مطلع می نماید. به مدت 10 روز پس از ابلاغ زوج موظف است که یا مهریه را بپردازد و یا ترتیبی برای پرداخت آن معین کند. در غیر این صورت زوجه از اجرای ثبت اسناد درخواست تامین مهریه خود را نموده و به میزان مهریه خود از اموال زوج توقیف می کند که نهایتا منجر به فروش اموال زوج و مطالبه ی مهریه می شود.
ب) مراجع قضایی و دادگاه های دادگستری
شیوه ی بعدی که رواج بیشتری نیز دارد، مطالبه ی مهریه از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه های خانواده می باشد. در این شیوه زوجه با ارائه دادخواست مطالبه ی مهریه خود و همینطور درخواست تامین خواسته باعث می شود که اموال زوج در توقیف موقت قرار بگیرد و زوج در زمان رسیدگی ها نتواند اموال خود را منتقل کرده و از پرداخت دین(بدهی) خود فرار کند. در فرآیند دادرسی زوجه باید اموال زوج را معرفی کرده و توانایی مالی مرد در پرداخت مهریه را ثابت کند تا بتواند مهریه خود را دریافت کند.
شیوه ی مطالبه از طریق اجرای ثبت مزایای بیشتری نسبت به پیگیری قضایی دارد ولیکن هردوی این طرق نیازمند پیگیری های مداوم و اقدام سریع و به موقع است که با کمک گرفتن از وکلای متخصص در امر خانواده بهتر می توان به این هدف رسید.
آیا تمامی اموال زوج قابل توقیف است؟
قاعده ی کلی این است که تمامی اموال زوج را بتوان بازداشت کرد با این حال قانون گذار برای حفظ حقوق انسانی افراد و اینکه مطالبه ی دیون از یک فرد نباید باعث شود که فرد از زندگی معمول و در حد شان خود بازبماند، مواردی از اموال اشخاص را استثنا نموده و آنان را غیرقابل توقیف می شناسد. این اموال که در اصطلاح حقوقی مستثنیات دین نامیده می شوند عبارتند از:
- منزل مسکونی که عرفا در شأن زوج باشد.
- اثاثیه‌ی مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری زوج و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه‌ی موجود به قدر احتیاج زوج و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفا آذوقه ذخیره می‌شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفل‌شان لازم است.
- تلفن مورد نیاز مدیون.
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر( صاحب ملک مورد اجاره) پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج( سختی و مشکلات در زندگی) گردد و عین مستأجره( ملکی در اجاره قرار داد) مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
آیا خودروی زوج قابل توقیف است؟
همانطور که مشاهده می کنید، در میان مستثنیات دیون نامی از خودرو برده نشده است زیرا امروزه غالب افراد برای سهولت در رفت و آمد خود از خودروی شخصی استفاده می کنند و به طور معمول وسیله ی ضروری زندگی به حساب نمی آید؛ از همین رو خودروی شخصی زوج قابل توقیف بابت مهریه می باشد.
البته باید فرضی را نیز در نظر داشت که خودروی زوج ابزار کار و امرار معاش وی باشد که در این صورت چون به عنوان مستثنیات دین شناخته می شود و زوج به وسیله ی آن هزینه های زندگی خود را تامین می کند، قابل توقیف نیست.
برای توقیف خودرو از طریق دادگاه پس از تقدیم دادخواست مطالبه ی مهریه و تامین خواسته، استعلامی از پلیس راهور درخواست می شود و به موجب آن استعلام خودرو یا خودروهایی که به نام زوج وجود داشته باشد توقیف سندی می شوند. به عبارت بهتر با توقیف سندی خودرو، زوج امکان نقل و انتقال سندی خودرو را نخواهد داشت. چنانچه زوج علیرغم توقیف سندی خودرو از پرداخت مهریه امتناع کند، زوجه می تواند با مراجعه به شعب اجرای احکام دادگاه ها درخواست اجرای حکم مطالبه ی مهریه و توقیف فیزیکی خودرو را بنماید که بدین شیوه خودرو توقیف و به پارکینگ فرستاده می شود. نباید فراموش کرد که در زمان توقیف فیزیکی خودرو، زوجه الزاما باید مکان دقیق خودرو را برای توقیف اعلام کند. روند مشابهی در توقیف خودرو از طریق اجرای ثبت نیز طی می شود که مزیت آن سرعت عمل بیشتر و هزینه کمتر است.
اطلاع از زمان مناسب هر اقدام و شیوه ای که برای هر پرونده در دادگاه یا در اجرای ثبت دقیق تر و کارآمدتر است، کمک موثری برای مطالبه ی مهریه است که با حضور وکیل متخصص و باتجربه محقق می شود.
خرید لیزینگی بدین معنی است که خریدار خودرو را به صورت اقساطی خریداری می کند و سند خودرو تا زمان پرداخت کامل اقساط در رهن فروشنده ( که معمولا شرکتهای خودروسازی یا نمایندگی های فروش آنها هستند) باقی می ماند.
از آنجا که خودرو به طور کلی قابل توقیف است، باید دید آیا خودرویی که در رهن است مجددا می تواند بابت مهریه توقیف شده و در رهن قرار بگیرد؟ در قوانین ذکر شده است که یک مال معین می تواند در چند رهن قرار بگیرد مشروط به اینکه مجموع این رهن ها از ارزش کل مال بیشتر نباشد. در نتیجه خودروی لیزینگی که در رهن خودروساز قرار دارد به میزان اقساطی که به خودروساز پرداخت شده قابل توقیف برای مهریه می باشد و زوجه می تواند مهریه خود را از این مبلغ دریافت کند.
برای مثال زوج خودرویی را به ارزش 200 میلیون به صورت لیزینگی خریداری کرده و مبلغ 100 میلیون از اقساط آن را نیز پرداخت کرده است. حال زوجه می تواند خودرو را به میزان 100 میلیون پرداخت شده توقیف کند و 100 میلیون باقی مانده همچنان در رهن خودروساز یا فروشنده باقی می ماند.