اعاده دادرسی در امور مدنی

در دنیای حقوق و پرونده های قضایی، اصلی وجود دارد با عنوان اعتبار امر مختومه بدین معنا که هرگاه پرونده ای در مراجع قضایی و دادگاه ها رسیدگی شده و دادرسی منجر به صدور رای قطعی( حکمی است که امکان تغییر در مفاد آن وجود نداشته باشد، به عبارتی شکایت از رای به صورت واخواهی یا تجدیدنظر خواهی مقدور نباشد.) شود، طرفین دعوی نمی توانند مجددا همان دعوا را با همان طرفین و سبب در دادگاه دیگری طرح نمایند و به عبارتی رسیدگی دوباره به آن پرونده غیرقانونی و تا حدودی غیرممکن است. با این وجود در راستای حفظ و اجرای عدالت و حمایت از صاحبان واقعی حقوق، قانون گذار ما طریقه ی فوق العاده ای برای شکایت از آراء صادر شده ی قطعی در نظر گرفته است که به عنوان اعاده ی دادرسی شناخته می شوند.

اعاده دادرسی به معنای بازگرداندن پرونده ای که قبلا درباره ی آن رای صادر شده است، به دادگاه برای رسیدگی ماهوی مجدد است. این شیوه که به صورت استثنائی و برای موارد محدود مشخص شده در قانون پیش بینی شده است، در دو حوزه ی کیفری و حقوقی قابل درخواست است. در این متن به شرح اعاده ی دادرسی مدنی خواهیم پرداخت.

انواع اعاده دادرسی

اعاده دادرسی به طور کلی بر دو نوع اصلی و طاری است:

الف) اعاده دادرسی اصلی:  بدین صورت است که پرونده ای فرآیند دادرسی خود را به طور کامل طی کرده و نهایتا رای قطعی در خصوص آن صادر شده است. پس از قطعیت یافتن حکم صادره، محکوم علیه پرونده براساس دلایل و جهاتی که در ادامه ی متن شرح خواهیم داد، درخواست اعاده ی دادرسی خود را به مرجع صالح ارائه خواهد نمود. به عبارت بهتر درخواست کننده به صورت مستقل و بدون اینکه دعوایی در حال رسیدگی باشد، درخواست اعاده دادرسی خود را طرح می نماید.

ب) اعاده ی دادرسی طاری: این درخواست در جریان رسیدگی به پرونده دیگری مطرح می گردد؛ بدین شکل که در دعوایی خواهان برای اثبات ادعای خود بر علیه خوانده به حکمی استناد می کند که سابقا از دادگاه دیگری صادر شده است، در اینجا خوانده که بر اثر صدور آن حکم متضرر شده است می تواند درخواست اعاده ی دادرسی برای پرونده ی سابق را طرح نماید. به این شکل از درخواست، اعاده دادرسی طاری گفته می شود.

در ابتدا پس از پذیرش درخواست اعاده ی دادرسی توسط دادگاه صالح، بررسی شکلی این درخواست صورت می گیرد به این صورت که بررسی می شود که آیا این حکم قابل اعاده ی دادرسی بوده است یا خیر؛ در ادامه به جهات و دلایل درخواست اعاده ی دادرسی توجه می گردد و اینکه آیا این درخواست براساس این دلایل و جهات به شکلی صحیح تنظیم شده است یا خیر.

در صورتی که دادگاه درخواست اعاده ی دادرسی را موجه تشخیص نداده و قرار رد صادر نماید، این قرار صادره (در صورتی که موضوع اصلی پرونده قابل تجدیدنظر باشد) قابلیت تجدیدنظرخواهی خواهد داشت.

پس از بررسی شکلی چنانچه دادگاه درخواست اعاده ی دادرسی را مورد پذیرش قرار دهد، رسیدگی ماهوی خود را آغاز کرده حکم مناسب را صادر خواهد نمود. تنها در مواردی که علت درخواست اعاده ی دادرسی تعارض میان دو حکم باشد، دادگاه نیازی به صدور حکم جدید نداشته و تنها حکم موخر( حکمی که پس از حکم اول صادر شود) را فسخ می کند.

در این مراحل است که توانایی وکیل شما در تنظیم دقیق و ماهرانه ی درخواست و جهات موجود و همچنین پیگیری های متعاقب آن برای کسب نتیجه ی مطلوب نقش موثری خواهد داشت.

نقض رای دادگاه بدوی

تمامی اختلافاتی که برای حل و فصل به دستگاه های قضایی وارد می شوند، ابتدائا در دادگاه های بدوی( دادگاه هایی که در اولین مرحله پرونده به آنها ارجاع شده و منجر به صدور حکم می شود، دادگاه بدوی نام دارند.) مورد بررسی و قضاوت قرار می گیرند. در انتهای فرآیند دادرسی، قاضی دادگاه براساس مستندات و مدارک ارائه شده توسط طرفین دعوا رای صادر کرده و سرنوشت دعوا را مشخص می نماید. ولیکن ممکن است در مواردی عدالت لازم با صدور رای از دادگاه بدوی اجرا نگردد و دلایلی مبنی بر وجود ایراد و اشتباهاتی در حکم قاضی وجود داشته باشد که ضرورت تغییر در رای صادر شده را نمایان کند و یا در مواردی نادر مدارک و مستندات جدیدی که موجب تغییر در حکم دادگاه می شوند، پس از صدور رای دادگاه بدوی به دست آیند.

در مواردی که اشتباه موجود در حکم دادگاه صرفا سهو قلم و یا اشتباهی جزئی در اعداد و ارقام باشد، این رای نیازی به نقض نداشته و توسط قاضی صادرکننده اصلاح می گردد، در مقابل چنانچه اعتراض مربوط به امری در ماهیت رای بوده و نیاز به تغییر ساختاری داشته باشد؛ در اینجاست که قانون گذار راه هایی برای شکایت از رای صادره را در قوانین پیش بینی نموده و در اختیار صاحبان حق یا طرفین دعاوی قرار داده است. به عبارت بهتر هرگاه محکوم علیه( شخصی که حکم دادگاه بر علیه او صادر شده باشد.) نسبت به حکم بدوی اعتراض داشته باشد، باید از طرق تعیین شده در قوانین اعتراض خود را اعلام نماید.

علیرغم وجود امکان شکایت از رای دادگاه بدوی، این امکان به صورت مطلق نبوده و تنها پرونده هایی با موضوعات خاص در مدت زمانی محدود و معین و همینطور با دلایلی مشخص که در قوانین ذکر شده است، از دادرسی دو مرحله ای (چنانچه رسیدگی پرونده در دادگاه براساس مقررات در دو مرحله ی بدوی و تجدیدنظر مقدور باشد، دادرسی دو مرحله ای خواهد داشت.) برخوردار خواهند بود. اطلاع از این شرایط و محدودیت های معین شده در قوانین لازمه ی اعتراض به رای دادگاه بدوی است و حضور وکیل متخصص و آگاه و یا مشاوره با متخصصان حقوقی بسیار راهگشا خواهد بود.